بذر قارچ دکمه ای(اسپان)

تکثیر قارچ ها در طبیعت به دو صورت جنسی (اسپور) و غیر جنسی (ریسه) انجام می شود. تکثیر جنسی در طبیعت به این صورت اتفاق می افتد که پس از تشکیل کلاهک قارچ در طبیعت، کلاهک بالغ شده و زیر کلاهک باز می شود. در زیر کلاهک تیغه های شعاعی وجود دارند که روی این تیغه ها، سلول های زاینده اسپور به نام بازیدیوم تشکیل می شوند. روی بازیدیوم خارهایی به نام استریگما تشکیل می شود که روی استریگما اسپور های جنسی به نام بازدیوسپور تشکیل می شود. بازدیوسپور ها با باد پراکنده می شوند و روی سطح خاک می افتند. اگر شرایط برای رشد بازدیوسپور مناسب باشد، جوانه می زند و معمولاً یک ریسه تک هسته و هاپلوئید با نام ریسه اولیه را تشکیل می دهد. بین ریسه هایی که با هم سازگار هستند، سوماتوگامی اتفاق می افتد و در نهایت یک ریسه دیکاریوتیک یا دو هسته ای تشکیل می شود. این ریسه قادر خواهد بود رشد کند و تحت شرایط مساعد، کلاهک قارچ را تولید کند.

بازدیوسپورها و ریسه رویشی قارچ، بسیار کوچک هستند و استفاده از آن برای پرورش دهنده گان بسیار مشکل خواهد بود. علاوه بر این به دلیل اینکه جوانه زنی و رشد اسپور نیار به مدت زمان دارد، این امر سبب می شود کپک ها و قارچ های رقیب فرصت رشد پیدا کنند و بستر را اشغال کنند. بنابراین استفاده از اسپور و ریسه رویشی، ریسک آلودگی را نیز بالا می برد. در نتیجه برای تکثیر قارچ از اسپاون استفاده می کنند. اسپاون به اندام رویشی قارچ (ریسه) به همراه مواد غذایی زمینه ای همراه آن اطلاق می شود. برای تولید اسپاون در کشور های مختلف از انواع بذور مثل گندم، ارزن، چاودار و سورگوم استفاده می شود. در ایران به دلیل در دسترس بودن گندم، نسبت به سایر مواد زمینه ای، از این دانه جهت تولید اسپاون استفاده می شود. در کشور های پیشرفته برای تولید اسپاون از سیستم های وی-بلندر استفاده می کنند. در این سیستم ها، فرایند شستشو و پخت گندم، مخلوط کردن با کربنات کلسیم و سولفات کلسیم، خنک کردن و تلقیح آن با اسپاون مادری درون اتوکلاو های چرخان بزرگی به نام وی-بلندر انجام می شود. سپس اسپاون تلقیح شده درون یک اتاق استریل با فشار مثبت، درون کیسه های فیلتر دار ریخته می شود و درب کیسه ها دوخت می شود. این کیسه ها تا 9 کیلوگرم اسپاون را در خود جای می دهند. اسپاون معمولاً به جای کیلوگرم، به شکل لیتر تحویل داده می شود. یک لیتر اسپاون معادل 68/0 تا 75/0 کیلوگرم است.

در ایران سیستم تولید اسپاون به شکل سنتی و در کیسه هایی که فیلتر پنبه ای روی آن نصب می شود، انجام می شود. معمولاً برای تولید اسپاون از کیسه های پلی پروپیلن که مقاوم به حرارت هستند استفاده می شود. چون دانه ها یا به اصطلاح ماده زمینه ای در کیسه ها درون اتوکلاو استریل شده و پس از خنک شدن در اتاق کشت و زیر هود لامینار ایر فلو تلقیح می شود. کیسه های تلقیح شده جهت پخش ماده تلقیح در آن، تکان داده می شوند که به این عمل شیک(shake) گفته می شود. سپس کیسه ها به اتاق پرورش انتقال داده می شوند. با توجه به میزان رشد، 7 تا 10 روز پس از کشت کیسه ها برای بار دوم تکان داده می شوند تا ریسه ها بیشتر و به طور یکنواخت تری در بین تمامی دانه ها پخش شوند. پس از 7 روز، اسپاون تجاری آماده مصرف و یا انتقال به سردخانه می باشد.